Davranış & Problem Çözme

Liberta’da Davranış Müdahalesi: Semptom Değil, Sebep Odaklı

Köpeklerde problem davranış, davranışın kendisi kadar bağlam, duygu durumu ve öğrenme geçmişi ile ilgilidir. Biz, semptomu baskılamak yerine, duygu durumunu düzenleyip (self-regulation) uygun davranışı öğretir ve pekiştiririz. Ceza/örseleme yok; pozitif pekiştirme, karşıkoşullama ve kademeli duyarsızlaştırma var.

Not: Ani davranış değişikliklerinde ağrı/sağlık taraması şarttır. Gerekli gördüğümüzde veteriner konsültasyonu ile birlikte çalışırız.

Sık Görülen Problem Başlıkları

Agresyon Tipleri

• Kaynak koruma: Mama, oyuncak, yatak, insan.
• Leash reactivity: Tasmalı karşılaşmalarda havlama/atıma.
• Korku temelli agresyon: Kaçış imkanı olmayınca ısırma tehdidi.
• Sosyal olgunlaşma agresyonu: Ergenlik sonrası sınır testleri.
• Vete giderken/ellemede agresyon: Muayene/traş tetikleyicileri.

Kaygı & Stres

• Ayrılık kaygısı: Yalnız kalamama, kapı/pençe/uluma.
• Gürültü fobileri: Havai fişek, gök gürültüsü, inşaat.
• Yeni ortam fobileri: Asansör, zemin, kalabalık.

İstenmeyen Davranışlar

• Ev içi tuvalet: Koku izi, yanlış genelleme, zamanlama hatası.
• Aşırı havlama: Pencere, koridor, kapı tetikleyicileri.
• Obsesif davranışlar: Kuyruk kovlama, gölge/ışık peşinde koşma.
• Eşya çiğneme/koparma: Duygu boşaltımı, can sıkıntısı, diş değişimi.

Değerlendirme & Kişiye Özel Protokol

1) Anamnez & Tetkik: Yaş, ırk, sağlık, tetikleyici listesi, ortaya çıkma bağlamı, süre/sıklık/şiddet, önceki müdahaleler.

2) Fonksiyonel Analiz (ABC): Öncesi (Antecedent) – Davranış (Behavior) – Sonrası (Consequence) zinciri; davranışın pekiştiği koşulları açığa çıkarır.

3) Hedefler & Başarı Kriterleri: Ölçülebilir hedefler (ör. tasma reaktivitesinde 10 m mesafede 3 sn sessiz kalma → 30 m yürüme boyunca tetik yok).

4) Yönetim Planı: Güvenlik, çevresel kontrol, tetikleyici yoğunluğu, kaçış mesafeleri.

5) Öğretim Planı: Alternatif davranışların kurulumu (bak/göz teması, hedefe dokun, yerinde kal, sakinlik protokolü).

6) Saha Genellemesi: Ev → Apartman → Sokak → Park → Kafe → AVM zinciriyle kademeli artırma.

Bilimsel Teknikler (Pozitif Çerçeve)

Karşıkoşullama & Duyarsızlaştırma

Tetikleyici (ör. köpek) eşik altında gösterilir, eş zamanlı olarak yüksek değerli pekiştireç sunulur. Duygusal tepki “tehdit”ten “iyi şeylerin habercisine” yeniden koşullanır.

Differansiyel Pekiştirme (DRA/DRI/DRO)

İstenmeyen davranışla bağdaşmayan (DRI) veya alternatif (DRA) davranışlar planlı olarak pekiştirilir. Ör. havlama yerine “yerine git & çiğneme oyuncağı.”

İpucu Kontrolü & İfade Penceresi

İpuçları (cue) netleştirilir, sergileme penceresi yönetilir; başarısızlığı önlemek için tetikleyici yoğunluğu/süre/mesafe ayarlanır.

Sakinlik Protokolü & Duygu Düzenleme

Mat çalışması, nefes araları, koku oyunları, yavaş besleme, problem çözme oyunları ile arousal aşağı çekilir.

Güvenlik, Yönetim ve Etik

• Önleme: Tetikleyici yoğunluğunu geçici düşür; başarı oranını %80+ tut.
• Ekipman: Y ve H göğüs tasması, uzun hat, sepet ağızlık (gerekirse counter-conditioning ile).
• Yasal/etik: Ceza, örseleme, elektrikli tasma gibi aversif yöntemler yok. Refah ve güvenlik esastır.
• Çocuk/ev içi güvenlik: Kapı protokolleri, kontrollü tanışmalar, “dokunma-çekilme” kuralları.

Uyarı: Şiddetli ısırma geçmişi varsa saha çalışmaları mutlaka planlı güvenlik önlemleriyle yürütülür.

Ev İçi Düzen, Zenginleştirme ve Rutin

• Rutin: Yürüyüş – koku arama – dinlenme – beslenme – sakinlik – oyun döngüsü.
• Zenginleştirme: Bulmaca mama kapları, kong/dondurulmuş dolgular, zemin/tekstür oyunları.
• Uykusuzluk/kronik stres: Arousal yüksekse öğrenme düşer; uyku ortamı ve süre izlenir.
• Misafir/Kargo/Asansör: İpuçlu sakinlik, “yerine” davranışının genellenmesi.

İlerleme Takibi ve Sahip Koçluğu

Skorlamalar: Tetikleyiciye maruz kalma sırasında uzaklık/süre/şiddet puanları. Haftalık grafiklerle düşüş beklenir.

Ev ödevleri: 10–15 dakikalık mikro seanslar; başarı günlüğü ve video geri bildirim.

Genelleme: Kuzguncuk park/kafe/AVM yürüyüşleriyle gerçek hayat entegrasyonu (Liberta’nın saha rutini).

Sıkça Sorulan Sorular

Agresyon “inat” mıdır, düzelebilir mi?

Hayır. Çoğu agresyon korku, kaynak koruma ya da öğrenilmiş pekiştirme döngülerinin sonucudur. Sistematik değerlendirme ve pozitif protokollerle büyük oranda yönetilir ve dönüştürülür.

Kaç seans gerekir?

Problem türü ve şiddetine göre değişir. Tipik aralıklar: hafif-orta reaktivite 3–6 hafta; kaynak koruma 6–10 hafta; ayrılık kaygısı 6–12+ hafta (ev içi yapılandırma gerektirir). Her planda haftalık ev ödevi vardır.

Ağızlık kullanımı şart mı?

Risk varsa güvenlik için önerilebilir; counter-conditioning ile ağızlığın kendisi pozitif bir ipucu haline getirilir.

İlaç gerekir mi?

Davranış tıbbı endikasyonlarında veteriner hekim kararıyla destekleyici ilaç düşünülebilir. Biz eğitim protokolünü yürütürken veterinerinizle koordinasyon kurarız.

Ceza verirsem daha hızlı öğrenir mi?

Kısa vadede baskılama görülse de uzun vadede kaygı ve kaçınma artar, yan etkiler büyür. Pozitif ve kanıta dayalı yaklaşımlar kalıcı, güvenli ve etik sonuç verir.

Evde yalnız kalamama nasıl çözülür?

Gerçek zamanlı ayrılık protokolü (mikro ayrılıklar → süreyi arttırma), tetikleyici yığılmalarını azaltma, sakinlik protokolü ve zenginleştirme ile adım adım ilerleriz; acele edilmez, geri seviye planı hazırdır.